Incipit decretum½sancti regis Ladislai.¹⁰⁰⁷2 (R)egnante¹⁰⁰⁸3 creatore et salvatore domino nostro Jesu½Christo anno incarnacionis eius millesimo XC|II0 ¹⁰⁰⁹4 XIII.¹⁰¹⁰5 kalendas Junii in civitate Zabolch sancta½sinodus¹⁰¹¹6 habita est, presidente christianissimo Hungarorum¹⁰¹²7½rege Ladislao cum universis regni sui pontificibus½et abbatibus, necnon cunctis optimatibus, cum testimonio½tocius cleri et populi. In qua sancta sinodo canonice½et laudabiliter decreta hec inventa sunt.½

Recapitulaciones:¹⁰¹³1 I. De bigamis presbiteris et diaconis.¹⁰¹⁴2 II. De his, qui ancillam in locum surrogaveri(n)t¹⁰¹⁵3 uxoris. III. De indulgencia presbiterorum.¹⁰¹⁶4 IV. De consensu episcoporum nolentibus separari ab illicito coniugio. V. De dote ecclesiarum non expleta. VI. De predicione ecclesiarum rerum¹⁰¹⁷5 ob sacerdotis incuriam. VII. De restauracione desolatarum¹⁰¹⁸6 ecclesiarum propter sedicionem. VIII. De desolacione propter vetustatem. IX. De negociatoribus, quos ismaelitas¹⁰¹⁹7 appellant. X. De coniugio iudeorum et christianarum¹⁰²⁰8 mulierum. XI. De negligencia ecclesiarum in dominicis et in festivis diebus. XII. De veneracione supradictarum dierum. XIII. De interfeccione adultere.¹⁰²¹9 XIV.De subtraccione calendarum¹⁰²²10 absque licencia. XV. De negligencia festivitatum ob negocia.¹⁰²³11 XVI. De negligencia dominice diei. XVII. De hosptitibus advenientibus clericis.¦XVIII. De coherencia clericorum. XIX. De spretu¹⁰²⁴12 ecclesiarum propriarum.¹⁰²⁵13 XX. De muliere in adulterio deprehensa. XXI. De 158 procuracione abbatum erga episcopos proprios.¹⁰²⁶14 XXII. De ritu gentilium.¹⁰²⁷15 XXIII. De dacione propriarum rerum alicui ecclesie. XXIV. De invencione rerum ecclesiarum. XXV. De negligencia fidelium cadaverum. XXVI. De laboribus iudeorum in festivitatibus. XXVII. De decimacione liberorum abbatum. XXVIII. De testibus iudicii ferri vel aque. XXIX. De celebracione misse extra ecclesiam. XXX. De decimacione liberorum.¹⁰²⁸16 XXXI. De carnis dimissione. XXXII. De illata violencia virginis vel mulieris. XXXIII. De decimacione pecorum in alio episcopatu nascencium. XXXIV. De satisfaccione meretricum vel strigarum. XXXV. De abbatis vel monachi¹⁰²⁹17 osculo erga regem vel episcopum. XXXVI. De salutacione¹⁰³⁰18 abbatis, vel monachi euntis¹⁰³¹19 ad regem. XXXVII. De vigiliarum observacione sanctorum. XXXVIII. De sanctarum¹⁰³²20 veneracione festivitatum. XXXIX. De abbatibus vel monachis in calendis¹⁰³³21 sedentibus. XL. De decimacionem¹⁰³⁴22 negantibus. XLI. De litigatoribus¹⁰³⁵23 venientibus ad regale palacium.¹⁰³⁶24 XLII. De spretu¹⁰³⁷25 sigilli regis vel iudicis.¹⁰³⁸26

86aI. De bigamis presbiteris et dyaconis.¹⁰³⁹1½Bigamos presbiteros et dyaconos,¹⁰⁴⁰2 et viduarum½vel repudiatarum maritos iubemus separari,½et peracta penitencia ad ordinem suum reverti. Et qui½noluerint¹⁰⁴¹3 illicita coniugia¹⁰⁴²4 dimittere, secundum instituta½canonum¹⁰⁴³5 debent¹⁰⁴⁴6 degradari. Separatas autem feminas½parentibus suis iubemus reddi¹⁰⁴⁵7 et quia non erant½legittime, si voluerint,¹⁰⁴⁶8 liceat eis maritari.

II. De his½qui ancillam in locum subrogaverint uxoris.¹⁰⁴⁷1¦Si quis autem presbiter ancillam suam uxoris½in locum sibi associaverit, vendat; et si noluerit,½venumdetur tamen, et¹⁰⁴⁸2 precium eius ad episcopum transferatur.½

III. De indulgencia presbiterorum.¹⁰⁴⁹1 Presbiteris autem,½qui prima et legittima duxere coniuga, indulgen|cia ad tempus datur propter vinculum pacis et uni|tatem sancti spiritus, quosque nobis in hoc dominia apostolici½paternitas consilietur.

159IV. De consensu episcoporum nolentibus½separari ab illicito coniugio.Si quis autem episcopus½aut archiepiscopus ab illicitis coniugiis separari nolentibus,½spreto sinodali decreto aut¹⁰⁵⁰1 consensum¹⁰⁵¹2 prebuerit, aut ecclesiam½dederit, aut aliquid, quod ad ordinem pertinet,¹⁰⁵²3 agere½permiserit,¹⁰⁵³4 a rege et coepiscopis suis secundum, quod¹⁰⁵⁴5 racionabile½videtur eis diiudicetur. Si vero archipresbiter causa¹⁰⁵⁵6½ignorancie¹⁰⁵⁶7 episcopo consenserit aut presbiter per consensum½illius in tali vicio permanserit, iudicio episcopi voluntario¹⁰⁵⁷8½subiaceat.

V. De dote ecclesiarum non expleta.½Quicumque ecclesiam deo¹⁰⁵⁸1 edificaverit, et dotem no|minaverit, nominatam vero non dederit, ad illud½explendum transmisso nuncio prevaleat episcopale iu|dicium; cui si quis contradixerit, et contradicendo verberaveit,¹⁰⁵⁹2½ipse regali iudicio subiaceat.

VI. De perdicione rerum½ecclesiarum ob sacerdotis incuriam.Si quis pre|sbiterorum res ecclesie ad propria loca duxerit et ibi½vendiderit, vel per incuriam suam perdiderit, tripliciter ecclesie½restituat.

VII. De restauracione desolatarum ecclesiarum½propter sedicionem.Ecclesias propter sedicionem de|solatas aut combustas, iussu regis parochiani restituant.¹⁰⁶⁰1½Calices¹⁰⁶¹2 et vestimenta ex sumptu regis dentur, libros¹⁰⁶²3 episcopus provideat.

VIII. De desolacione propter vetustatem.½Ecclesias ex vetustate desolatas episcopus reedificet.¹⁰⁶³1

IX. De½negociatoribus, quos ysmaelitas¹⁰⁶⁴1 appellant.De½negociatoribus, quos appellant ismahelitas¹⁰⁶⁵2, si post¹⁰⁶⁶3½baptismum ad legem suam antiquam per circumcisionem½rediisse¹⁰⁶⁷4 inventi fuerint, a sedibus suis separati ad½alias villas removeantur. Illi vero, qui inculpabiles½per iudicium apparuerint, in propriis sedibus¹⁰⁶⁸5 remaneant.½

X. De coniugio iudeorum et christianarum mulierum.¹⁰⁶⁹1½Si iudei uxores christianas¹⁰⁷⁰2 sibi associaverint, aut½aliquam personam christianam 160in servicio

aput¹⁰⁷¹3 se¦detinuerint, ablate¹⁰⁷²4 ab eis libertati reddantur, venditoribus½earum¹⁰⁷³5 precium tollatur et in sumptum¹⁰⁷⁴6 episcoporum veniat.½

XI. De negligencia ecclesiarum in¹⁰⁷⁵1 dominicis et festi|vis diebus.Si quis in¹⁰⁷⁶2 dominicis diebus¹⁰⁷⁷3 aut in¹⁰⁷⁸4 ma|ioribus festivitatibus ab ecclesiam non venerit parochia|nam,¹⁰⁷⁹5 verberibus corripiatur. Si vero ville remote½fuerint et ad ecclesiam suam parochianam¹⁰⁸⁰6 villani½venire non potuerint, unus tamen ex eis in vice¹⁰⁸¹7 omnium½cum baculo ad ecclesiam veniat,¹⁰⁸²8 et tres panes et½candelam ad altare offerat.¹⁰⁸³9

XII. De veneracione supra|dictarum dierum.Si quis in his diebus venatus½fuerit, canibus et¹⁰⁸⁴1 equo careat, sed equum bove redimat.½Si vero presbiter vel¹⁰⁸⁵2 clericus venatus fuerit, ab or|dine descendat usque ad satisfaccionem.

XIII. De interfeccione½adultere. Si quis uxorem cum alio viro adul|terantem necaverit, deo¹⁰⁸⁶1 racionem reddat, et si voluerit,½aliam ducat. Si vero ex propinquis aliquis femine¹⁰⁸⁷2½in eum insurrexerit, quod interfecisset iniuste, iudicio½discuciatur, et illud a vicinis eorum omnimodis¹⁰⁸⁸3 in|vestigetur, si in¹⁰⁸⁹4 despeccione et contemptu¹⁰⁹⁰5 aput¹⁰⁹¹6 virum suum½prius esset, aut¹⁰⁹²7 aliqua suspicio fornicacionis de illa½prius orta fuisset, et hoc,¹⁰⁹³8 secundum quod racionabile½videtur, diiudicetur.

XIV. De subtraccione calendarum¹⁰⁹⁴1½absque licencia.Si quis de calendis¹⁰⁹⁵2 sine presbiteri½sui et fratrum licencia subtraxerit, manum eam, cum½qua fraternitatem promisit,¹⁰⁹⁶3 decem pensis redimat.½

XV. De negligencia festivitatum ob negocium.Si quis½in¹⁰⁹⁷1 dominicis diebus vel in¹⁰⁹⁸2 maioribus festivitatibus¹⁰⁹⁹3½ecclesiam negligens mercatum frequentaverit, equo careat.½

XVI. De negligencia dominice diei. Si quis die dominica½mercatum constituerit, precipit¹¹⁰⁰1 sancta sinodus,¹¹⁰¹2 ut½sicut construxit, ita destruat. Si autem quis rennuit, quinquaginta quinque pensas solvat.¹¹⁰²3

161XVII. De hospitibus adveni|entibus clericis.¹¹⁰³1 Si quis hospes clericus in hanc½patriam sine commendaticiis litteris episcopi sui¹¹⁰⁴2 venerit, ne forte½monachus aut homicida fuerit vel alicuius¹¹⁰⁵3 ordinis½se confessus fuerit, iudicio vel testimonio discuciatur.½

XVIII. De coherencia clericorum.Si quis clericus¹¹⁰⁶1 in patriam½istam veniens, alicui episcoporum vel comitum adheserit,½et eum dominus suus bene habuerit, et secundum quod½cum eo convenit, tractaverit,¹¹⁰⁷2 si discedere ab illo voluerit,½nequaquam discedat, donec prius de iniusticia¹¹⁰⁸3 sibi illata½in audiencia regis declamaverit.¹¹⁰⁹4

87aXIX. De desercione¹¹¹⁰1 propri|arum ecclesiarum.Si derelicta ecclesia villani alias½transierint, pontificali iure et regali mandato, unde¦transierunt, ibi redire cogantur.

XX. De muliere in adul|terio deprehensa.¹¹¹¹1 Si quis uxorem suam in ad½ulterio deprehenderit¹¹¹²2 et in iudicium statuerit, secundum sta½tuta¹¹¹³3 canonum penitencia imponatur et peracta penitencia,½si maritus voluerit, iterum recipiat, sin autem, quam½diu ambo vixerint, innupti permaneant.¹¹¹⁴4

XXI. De procura|cione¹¹¹⁵1 abbatum erga proprios episcopos.¹¹¹⁶2½Abbates secundum decreta patrum in procuracione½episcoporum suorum, in cuius territorio sunt, humiliter½permaneant. Et non semel in anno, sed sepe monasteria½eorum episcopi visitent et¹¹¹⁷3 regulariter vitam et conversa|cionem fratrum discuciant. Conversi monachi, cui mo|nasterio¹¹¹⁸4 monachorum¹¹¹⁹5 voluerint, se cum regus suis½commendent; similiter et monache¹¹²⁰6 in monasterio mo|nacharum.¹¹²¹7 Deinceps autem aliquis episcopus¹¹²²8 aut abbas½sine titulo certi loci monachum aut monacham non½audeat ordinare.

XXII. De ritu gentilium.¹¹²³1 Quicumque½ritu gentilium iuxta puteos sacrificaverint, vel ad ar|bores et¹¹²⁴2 fontes et lapides oblaciones obtulerint,¹¹²⁵3 re|atum suum bove luant.

XXIII. De dacione propriarum½rerum¹¹²⁶1 alicui ecclesie.Si quis res suas aut¹¹²⁷2 predia½uni dederit ecclesie,¹¹²⁸3 nulla interveniente causa subtrahere½audeat et dare alie.¹¹²⁹4

162XXIV. De invencione rerum ecclesiarum.½Res ecclesiarum, ubicunque inveniantur, sive aput¹¹³⁰1½ecclesias alias vel¹¹³¹2 aput¹¹³²3 dominos, ad¹¹³³4 priorem½ecclesiam suam¹¹³⁴5 redeant.

XXV. De negligencia fidelium ca|daverum.¹¹³⁵1 Si quis dominicum diem non servaverit¹¹³⁶2 et½dies festos non feriaverit¹¹³⁷3 aut quatuor tempora et½vigilias non ieiunaverit, aut mortuos suos ad ecclesiam½non sepellierit, XII¹¹³⁸4 dies in¹¹³⁹5 pane et aqua½peniteat¹¹⁴⁰6 in cippo. Si dominus servi sui corpus, aut½villicus pauperis hospitis vel villani¹¹⁴¹7 ad ecclesiam non½detullerit, tantumdem peniteat.

XXVI. De laboribus iude|orum in festivitatibus. Si in¹¹⁴²1 die dominico aut aliis½maioribus festivitatibus iudeum laborantem aliquis in|venerit,¹¹⁴³2 ne scandalizetur christianitas, cum quibus instru|mentis laboraverit,¹¹⁴⁴3 illa¹¹⁴⁵4 amittat.

XXVII. De decimacione li|berorum abbatum.Abbates de liberis suis dent de|cimacionem¹¹⁴⁶1 episcopis.

87bXXVIII. De testibus iudicii ferri vel aque.¹¹⁴⁷1½Quocienscumque vel aqua vel ferro iudicium factum½fuerit, intersint ibi tres ydonei¹¹⁴⁸2 testes iureiurando¹¹⁴⁹3½probati,¹¹⁵⁰4 qui et innocentis innocenciam, et e contra culpabilis¦culpam perhibeant. Presbiter de ferro duas pensas et½de aqua unam pensam accipiat.

XXIX. De celebracione½misse extra ecclesiam.Nullus presbiter missam audeat¹¹⁵¹1½celebrare extra ecclesiam, nisi forte itineris causa necessitas½cogat eum. Si vero a comite suo coactus fuerit, ab½ordine cessabit, et qui eum ad hoc coegit,¹¹⁵²2 LV¹¹⁵³3 pensas solvat.½In itinere vero dierum¹¹⁵⁴4 divinum officium celebrari¹¹⁵⁵5 liceat½in tentorio.

XXX. De decimacione liberorum.¹¹⁵⁶1½Episcopi de liberis accipiant decimam;¹¹⁵⁷2 liberi vero, cuicunque½episcopo vel comiti adheserint, sicut eis placuerit,¹¹⁵⁸3 ita½habeantur, salva tamen libertate. Qui autem pro animarum½salute¹¹⁵⁹4 libertate¹¹⁶⁰5 mancipati fuerint, eo tenore tamen,¹¹⁶¹6 ut ecclesie½serviant, ipsi nemini, nisi soli presbitero administrent.½

163XXXI. De carnis dimissione.¹¹⁶²1½Latini, qui Hungarorum consuetudini legittime¹¹⁶³2 consentire½noluerint, scilicet, qui postquam¹¹⁶⁴3 Hungari carnes¹¹⁶⁵4 dimise|runt,¹¹⁶⁶5 ipsi iterum in secunda et tercia feria comederint,½si se¹¹⁶⁷6 nostre consuetudini meliori non consenserint,¹¹⁶⁸7 quocumque½volunt,¹¹⁶⁹8 eo vadant. Pecuniam vero, quam hic¹¹⁷⁰9 acqui½sierunt, hic relinquant, nisi forte resipuerint¹¹⁷¹10 et carnes½nobiscum dimiserint.

XXXII. De illata violencia virginis½vel mulieris.Si quis vel¹¹⁷²1 virgini vel mulieri de½villa in villam eunti vim intulerit, quantum de¹¹⁷³2 homi|cidio, tantumdem peniteat.

XXXIII. De decimacione pecorum½in alio episcopatu nascencium.Episcopi, qui decimacionem½pecorum in alio episcopatu accipiunt, quartam partem presbiteris½in suo episcopatu manentibus tribuant.

XXXIV. De satisfaccione½meretricum vel strigarum.Meretrices et strige½secundum quod episcopo iuste¹¹⁷⁴1 visum fuerit, ita diiudicentur.

XXXV. De½osculo abbatis vel monachi¹¹⁷⁵1 erga regem vel episcopum.½Si contigerit¹¹⁷⁶2 regi aut¹¹⁷⁷3 episcopo ad¹¹⁷⁸4 quamlibet abbaciam½venire, abbas vel monachi ad regis vel episcopi osculum½in ecclesia non accedant, sed egressi in claustrum, ordi|natim¹¹⁷⁹5 stantes, regis vel episcopi¹¹⁸⁰6 osculum prestolentur. Regem½autem et episcopum, cum quot et qualibus sibi pla|cuerit, abbas claustrum intrare permittat.

XXXVI. De saluta|cione¹¹⁸¹1 abbatis vel monachi euntis ad regem.½Si autem contigerit, abbatem vel monachum ad curiam½regis venire, in ecclesia dei¹¹⁸²2 ad salutandum regem non½eat, sed postquam exierit de ecclesia, in domo vel tentorio½salutet eum.

88aXXXVII. De observacione vigiliarum sanctorum.¹¹⁸³1-(I)n hac¹¹⁸⁴2 vero sancta synodo a¹¹⁸⁵3 venerabili rege¹¹⁸⁶4½Ladislao¹¹⁸⁷5 statutum est, ab universis¹¹⁸⁸6 collaudatum et canoni||zatum, ut vigilie celebrentur beati¹¹⁸⁹7 164Stephani regis et½Gerardi martiris, quo die passus est, et tres dies ad fe|stivitatem sancti Martini. Et quod patruus suus An|dreas rex cum omnibus, qui tunc erant, episcopis, vo|vit et statuit, iste rex christianissimus destruere noluit,½sed firmius¹¹⁹⁰8 roboravit,¹¹⁹¹9 scilicet dierum trium¹¹⁹²10 vigiliam½ad festivitatem sancti Petri.

XXXVIII. De sanctorum vene|racione festivitatum.¹¹⁹³1½Iste¹¹⁹⁴2 vero¹¹⁹⁵3 festivitates feriande¹¹⁹⁶4 sunt per annum: Nativi|tas domini, sancti¹¹⁹⁷5 Stephani prothomartiris, sancti¹¹⁹⁸6 Johannis¹¹⁹⁹7½ewangeliste, sanctorum¹²⁰⁰8 Innocentum, Circumcisio domini, Epiphania cum vigilia,¹²⁰¹9½Purificacio sancte Marie, in Pascha½quatuor dies, sancti¹²⁰²10 Georgii martiris, Philippi et Jacobi½cum vigilia, Invencio sancte crucis, Ascensio domini, in½Penthecosten¹²⁰³11 IIII¹²⁰⁴12 dies, sancti¹²⁰⁵13 Johannis¹²⁰⁶14 Baptiste, Petri et½Pauli una die, sancti¹²⁰⁷15 Jacobi apostoli,¹²⁰⁸16 sancti¹²⁰⁹17 Laurencii martiris,¹²¹⁰18 Assum|cio sancte Marie, sancti¹²¹¹19 Stephani regis,¹²¹²20 Bartholomei¹²¹³21 apostoli,½Nativitas sancte Marie, Exaltacio sancte crucis, sancti¹²¹⁴22½Mathei apostoli, sancti¹²¹⁵23 Gerardi episcopi,¹²¹⁶24 sancti¹²¹⁷25 Michaelis archangeli, ½Symonis et Jude apostolorum,¹²¹⁸26 Omnium Sanctorum, sancti¹²¹⁹27 Henrici¹²²⁰28½ducis,¹²²¹29 sancti Martini episcopi,¹²²²30 sancti¹²²³31 Andree apostoli,¹²²⁴32 sancti¹²²⁵33 Nicolai½episcopi, ¹²²⁶34sancti¹²²⁷35 Thome apostoli et¹²²⁸36 unaqueque ¹²²⁹37parochia¹²³⁰38 suum½patronum et dedicacionem ecclesie¹²³¹39 celebret.

XXXIX. De abbatibus½vel monachis in calendis¹²³²1 sedentibus.¹²³³2½Abbates et¹²³⁴3 monachi inter fratres kalendarum non½sedeant, sed abbas oblaciones fratrum in claustrum½recipiat¹²³⁵4 et secundum regulam fratribus administret.½88

XL. De decimacionem negantibus.¹²³⁶1 Episcopus accipiat decimacionem in omnibus, sed eo tenore: ½pristaldus episcopi interroget possessorem annonarum½sew bestiarum, quantum habeat? Si vero crediderit½verbis¹²³⁷2 illius,¹²³⁸3 accipiat secundum hoc, quod dixit;¹²³⁹4 165si vero½non crediderit, faciat illum iurare et accipiat. In½annona¹²⁴⁰5 vero commixtum ne accipiat, sed½separatim. Si vero¹²⁴¹6 post iuramentum dominum¹²⁴²7 annone½quis alienus periurum dixerit, preter pristaldum episcopi½ante pristaldum regis et comitis numeretur annona. ½Si culpabilis inventus fuerit dominus annone, ei¹²⁴³8½decima pars detur et novem partes dentur episcopo;½si autem qui¹²⁴⁴9 insurrexerit,¹²⁴⁵10 ipse¹²⁴⁶11 mendax extiterit, eodem½iudicio persolvat culpam. Si non habuerit,¹²⁴⁷12 unde se red|imat, solus vendatur¹²⁴⁸13 exceptis liberis. Decimacio½autem tota colligatur usque ad Nativitatem domini.¦Filius,¹²⁴⁹14 qui in domo patris est, seu filius,¹²⁵⁰15 seu¹²⁵¹16 servus, non½separentur, sed simul dent decimacionem cum patre; a filiis½vero aut servis, qui per se habent domos suas,¹²⁵²17 accipiant½decimam¹²⁵³18 de omnibus, que habent. Si autem aliquis¹²⁵⁴19 contumax½fuerit, interrogatus decimam noluerit iudicare pristaldo½episcopi, tunc pristaldus coram idoneis testibus designet,-quantum sibi videtur esse iustum. Linum vel cana|pum, quantum potest¹²⁵⁵20 pugillus pressis digitis ad terram½premere, accipiat. Si trituratam annonam invenerit,½si decem ydrie¹²⁵⁶21 fuerint, nichil¹²⁵⁷22 accipiat, si viginti½vel plus, accipiat decimam partem.½

XLI. De littigatoribus¹²⁵⁸1 venientibus ad regale palacium.½Si quis vero nobilium¹²⁵⁹2 vel¹²⁶⁰3 comitum in curiam¹²⁶¹4 causa½licium veniens ad regale palacium cum suo litigatore½non steterit et regio nunico vocatus sine regis licencia½domum perrexerit, racionem perdat et insuper, si quid ab½eo abstulerit,¹²⁶²5 duppliciter reddat.

XLII. De spretu sigilli½regis vel iudicis.¹²⁶³1 Si quis autem regis sigillum½super aliquem proiciens et ipse in curiam venire neglexerit,½racionem perdat et quinque pensas persolvat et quociens½cumque renovaverit, tociens quinque pensas solvat.¹²⁶⁴2 Si½vero iudicis sigillum proiciens¹²⁶⁵3 non venerit, centum½nummos solvat.¹²⁶⁶4