No. 20.

1597. július–augusztus. Istvánffy Miklós históriájának latin nyelvű beszámolója Pápa 1597. évi visszavételéről.

FORRÁS: ISTVÁNFFY, 1622. 707–710. (Latin.)

Maximilianus copias undique cogit, et in castra arcessit.

Interea Maximilianus exercitu ex hibernis educto Ouarium in castra contendit, ducesque & copias omnes ad se convenire iussit. [...]

Maximilianus Papam obsidione adoritur.

Caeterum ipse dum Ouarii copiis in castra contrahendis operam dat, duces in consilium vocatos de sua profectione, & quidnam oportune tentandum censerent, consuluit. Eorum aliis Budae aut Agriae invadendae consilia placebant, quod & Transsilvaniensia auxilia, & superioris Vngariae militares copiae commodius ac citius convenire in una castra possent. Alii Papam primis conatibus expugnandam suadebant, quod & loco infirmiore sita esset, & ea in potestatem redacta, seu Iaurinum seu Albam aggreddi mallet, nullo a tergo obstaculo relicto, certiori cum spe obtinedi tentari posse censerent. Hoc unum horum sententiae videbatur impedimentum allaturum, quod relicto aliquantulum procul Danubio, verendum esset, ne convectiones frumentariae tardius ac maiore militum incommodo procederent. Sed Iohanne Iouio, qui annonam curabat, eius impedimenti tollendi curam pollicente, copias Ouario promovit, ac quintis castris Papam duxit. Eodemque tempore comes Zrinianus, Franciscus Battianius iuvenis, Stephanus Turcus & Franciscus Dersffius, ac nobilitatis, quae regiones cis Danubium sitas incolit copiae, ad septem millium numerum, castris sese coniunxerunt; & admodum oportune DC [= 600] currus panibus & commeatu onusti simul advenere, qui externae nationis militibus, eius iam penuriam sentire incipientibus, confestim distributus fuit. Aberat Palffius, suae praefecturae ac Strigonio defendendo intentus, castrisque ad flumen Gramum positis, quorsum consilia Turcarum tenderent, observabat, quos cum beglerbego & Budensi, in campis Pestanis ad Racosum rivum castra metatos esse constabat.

Caeterum Papensi praesidio Semenderes e Nicomedia, Bithyniae urbe, oriundus paeerat, ab Hasane beglerbego, Sinani filio, cum DCCC [= 800] Turcis ibi relictus, qui erat unus ex Mehemetis principis dispensatoribus. Is quum exercitum adventantem conspexisset, quamquam eo venturum ignorasset, magisque Iaurino & Albae, quam sibi metuendum censuisset, nequaquam demisso animo ea confestim parare ac administrare cepit, quae sustinendae obsidioni necessaria esse existimabat.

Nostri arcem a parte molarum frumentariarum, quae aquis e piscina derivatis, voluuntur; oppidum vero e regione portae, quae ignea vocatur, & qua in Simigium & ad Balatonem lacum itur, praegrandibus tormentorum pilis verberare ceperunt. Sed oppidum fossa plena profundioribus aquis ac duplici vallo circumdatum munitumque erat, & ideo difficiliorem habebat oppugnationem. Inter oppidum vero & arcem Semenderes novam fossam, denum pedum profundam ac bis totidem latam, agricolarum labore fieri curaverat, ut oppido forte amisso suos in arcem recipere & in ea se ad extremum usque spiritum tueri posset.

Cum autem oppidi vallum, quamquam duplici sepimento validum, tormentorum vi adeo corruisset, argilla & roboribus in fossam procedentibus, ut ingressus iudicio militum tentari posse existimaretur, Maximilianus a ducibus persuasus oppugnationem a Germanis & Italis Valonibusque & Gallis ineundam edixit; quod Vngarorum sanguini & vulneribus parcendum putarent, tametsi Vngari eo rem spectare interpretarentur, ne ipsi praedae, quam opimam quisque fore sperabat, participes forent. Signo igitur dato fortissimarum nationum, quas nominavi, milites summa animorum viriumque alacritate & robore procurrerunt, superatisque non sine ingenti difficilique labore fossis, in ipsis ruinis & roborum fragminibus acerrimum certamen cum hostibus contraxere. Sed pari contentione virtuteque resistentibus Semendere & Turcis, repulsi ac reiecti cum magna caede, sese in castra receperunt.

Nostri, bina irruptione fortiter facta, o[p]pido potiuntur.

Postero die, quo memoria Divi Stephani, primi regis Vngariae, colitur, concessa est edicto principis militibus cuiusvis nationis oppugnandi oppidi facultas; non tamen ex aequo, sed distinctis ordinibus, ita, ut Germani & Vallones uno eodemque agmine, Galli atque Itali altero, maenia invaderent, tertia pugna ab Vngaris iniretur. Nec mora tubis ac tympanis concrepantibus maenia invaduntur, Galli & Itali magna virtute conscendentes, signa in summo vallo figunt. Vngari pari fortitudine vallum superant, primusque Radicius Thrax, militum centurio, pinnas comprehendit; nec Germani aemulatione alienae virtutis sibi desunt. Sic ut undiquaque nostri victores, quamquam fortiter & admodum cruente repugnantes Turcas, terga dare seque effusa fuga in arcem recipere compellunt, caesis ex eorum numero circiter ducentis, ex nostris vero plus minus L [=50] militibus desideratis.

Capto oppido & hostibus in arcem evadentibus, nostri ad praedam & spolia rapienda conversi, quamquam nonnulli surdiores & minus dicto obtemperantes strictis etiam gladiis a praefectis vulnerarentur, latebras omnes & stabula ac penuaria scrutari, inter se pro captivis & lucro rixari, postremo Vngari & Germani inter se, dum hi praedam extorquere, illi, ut labore partem retinere contendunt, ad arma & mutuam caedem rapi, nisi superventu ducum composita res foret.

Mox Semenderes praefectus se cum arce dedit.

Restabat arx, fossa, quam diximus, lata, a parte oppidi munita, cuius difficiliorem fore oppugnationem plurimi credebant. Fuissetque poculdubio non sine caede & sanguine militum superanda, nisi Semenderes & Turcae ex arce proloqui & unius diei inducias petere cepissent, ut interea de conditionibus paciscendi tractaretur. Concessis iis, obsides utrinque dantur, ac Franciscus Der[s]ffius, qui ultro citroque commeando rem transigat, a principe deligitur. Is in arcem ingressus, a Semendere, unde domo, quisnam sit, interrogatus, nomen & dignitatem profitetur, mox an eius principis nomine arcem petat, qui cum sulthano Mehemete in campis Crostesianis aperto Marte congredi ausus sit, percunctatur; Dersffio illum ipsum esse, qui se miserit, dicenti.

Semenderis encomium de Maximiliano archiduce.

Redito ad eum, inquit: referque meis verbis me ei arcem, ut omnium audacissimo & maxime glorioso principi & bellatori, aequa pactione traditurum. Cuius ego vel nomine audito in admirationem & stuporem rapior, qui ausus sit com longe potentissimo terrarum orbis domino & principe, innumerabilibusque & invictis eius copiis aequo Marte dubiaque victoria congredi, quem nos nec conspectum illius intueri aut expectare ausurum putabamus. Quod si alter quispiam, sive is princeps, sive dux, sive imperator foret, mori maluissem, quam verbum de deditione effari. Orare me per eius dextram, fide virtuteque praestantem, ac magnanimitatem cunctos mortales supergressam, ut mihi arcem tradenti cum sociis, equis, armis, rebusque omnibus incolumi & securo abire liceat.

Redeunte ex arce Dersffio Maximilianus nuntiari iterum Semenderi iubet, se ei uni concessurum, ut cum rebus omnibus propriis ac quatuor equis, quos velit, salvis exeundi potestas sit, caeteri nihil praeter vestes & singulos gladios auferant. Arx integra cum tormentis, & quae insunt, omnibus, absque dolo & fraude dedatur. Si haec amplecti pacta, has conditiones subire in animo habeat, utrinque diplomata conficiantur. Sin minus, armis statim, & non verbis disceptandum esse.

Cum ille in arcem rediisset, nec aliter transigi posse retulisset, non amplius quicquam obtestatus est, quam ut gladium, quem a Mehemete principe dono acceperat, auferre ei liceret. Eo quoque concesso, literas de transactione dat & accipit, eodemque adhuc die arce egreditur.

Trecenti ex dedititiis a Vallonibus & Italis caesi.

Sed non sine magna Christiani nominis nota accidit, quod Itali & Vallones publicae fidei interventum nihili reputantes arce egressos Turcas hastis & gladiis crudeliter transfodere ac caedere inciperent, ac dum praefecti & duces adcurrunt, trecenti ex deditis [helyesebben: ex dedititiis] puncto temporis trucidarentur. Mox Semenderes trepidus ac tremens, Deumque atque hominum opem implorans, a Zriniano comite periculo eripitur ac cum CCL [= 250] sociis, adhibita ei turma Vallonum equitum, in tutum abire permittitur, qui nimirum caedi supererant.

Sed quum vix stadii itinere progressi essent, sulphurei pulveris magna copia in arce incenditur, ac iactis in sublime aedificiis, caetera tectorum ignem concipiunt. Visa ea re, Vallones Semenderem & Turcas retrahunt, victosque & supplicio destinatos, Vngaris Zriniani comitis militibus, id ipsis poscentibus usque ad principis arbitrium custodiendos, tradunt. Sed quum testimonio complurium nostratium & Marotii imprimis, cui traditis arcis clavibus loca etiam tormentario pulveri servando dicata ostenderant, satis constitisset, ignem non dolo eorum, sed incuria peditum Germanorum, qui scintillantibus sclopetorum funiculis omnes latebras incautius, uti solent, excutiendo perlustrassent, concitatum esse, sequenti die abire permissi sunt.

Hoffkirchio & Marothio Papa tuenda committitur.

Maximilianus mille Germanis & Vngaris in praesidio relictis arcem Andreae Hofquirchio tuendam reparandamque commisit, qui initio exorti belli Besprimii a Sinano captus, Byzantio e custodia septem turrium, admirabili astu, fortunaeque arridentis munere evaseart. In oppido vero commendante Nadasdio Michael Marothius, equitum suorum praefectus, Vngaris praeesse iussus est. Ac quatuor dierum quiete militi concessa, dissolvi castra iussit, ac eodem, quo profectus erat, itinere, exercitum ad vetera castra Ouarium perduxit.